مجله نجوم 191 منتشر شد. فهرست مطالب و خلاصه ای از مقالات این شماره را می توانید مشاهده نمایید.
در اين شماره مي‌خوانيد:
يادداشت: سه درد آمد به جانم، هرسه يك بار، شهاب صقري/6
اخبار جهان، ترجمه شادي حامدي آزاد/7
و سرانجام... آب بر سطح ماه، ترجمه شادي حامدي آزاد/11
اخبار ايران، گردآوري زهرا رحيمدل/ 12
قلمروهاي پنهان روي عطارد آشكار مي‌شوند، ترجمه شادي حامدي آزاد/15
كنجكاوي در مريخ، ترجمه شهاب صقري/16
ستاره‌اي ديگر افول كرد/ 17
قرار ملاقات كهكشان ما با نابودي، ترجمه كيارا عباس زاده اقدم/ 18
كاوش همان دنياهاي <جديد> قديمي!، ترجمه شادي حامدي آزاد/21
آيا درست به دنبال حيات مي‌گرديم؟ ترجمه شادي حامدي آزاد/22
عدسي‌هاي گرانشي، سيما قاسمي/26
تأثير متقابل كيهان شناسي و نسبيت عام در يك قرن اخير، رضا منصوري/28
در اعماق درياهاي اروپا، گفت و گو از : پوريا ناظمي/33
آسمان در اين ماه ( دي 1388):
- دم شگفت انگيز ميرا، ترجمه كاظم كوكرم/34
- نقشه و پديده‌هاي آسمان دي 1388/36
- ديدار با اعضاي منظومه‌ي شمسي در دي 1388، محمد حسين الماسي و فائزه آقايي/ 38
- آنچه درباره‌ي معيارهاي روِيت‌پذيري هلال بايد بدانيم، علي ابراهيمي سراجي/ 39
- رصدگران مهتاب، محمد حسين الماسي/ 41
قرص‌هاي برافزايشي ، محسن شادمهري/43
چقدر از خورشيد نمي‌دانيم!، گفت و گو با رضا رضايي : فاطمه عظيم لو/ 48
اوج تيزبيني در رصد: ديدن كهكشان‌ها با چشم برهنه، ترجمه شهاب صقري/ 52
گپي با طلايي‌هاي سومين المپياد جهاني نجوم و اخترفيزيك، گفت و گو از زهرا رحيمدل/55
10 نكته‌ي ارزشمند براي عكاسان نجومي تازه‌كار، ترجمه امير حسين ابوالفتح/ 58
بپرسيد و پاسخ بگيريد/60
كوتاه و خواندني : ميان ما و من تا ماه گردون تفاوت از زمين تا آسمان است/61
به زبان آدميزاد: قدر ستاره‌ها را بدانيم!، فاطمه عظيم‌لو/62
بازارچه نجومي و اشتراك /65
يك عكس، يك خاطره، اشين دانيلي ذكريان / 69
يك عكس، يك خاطره، امير حسين ابوالفتح/70
----------------------------------------------------------------------
يادداشت:
سه درد آمد به جانم، هر سه يك‌بار
شهاب صقري
در اين شماره از مجله، متأسفانه، بازار اخبار مرگ و مير داغ است. يكي واتيلي گينزبورگ، برنده‌ي جايزه‌ي نوبل بود كه تحقيقاتي در اخترفيزيك داشته است. دومي، جان گرگوری، مخترع تلسکوپ نوع گرگوری-ماکستوف است. اين دو خبر را مي‌توانيد در بخش اخبار جهان بخوانيد. اما سومين خبر، كه براي ما از همه دردناك‌تر است، خبر درگذشت همكار ايراني‌ِ ناسا در آزمايشگاه جِت‌پروپالشن است كه در 45 سالگي بر اثر ابتلا به سرطان از دنيا رفت. خبر درگذشت دكتر علي صفايي نيلي را مي‌توانيد در صفحه‌ي 17 بخوانيد. من به نمايندگي از همه‌ي كاركنان ماهنامه‌ي نجوم، كه كاري به‌جز چاپ كردن اين خبر تأسف‌بار از دست‌مان برنمي‌آيد، به خانواده‌ي او، به‌ويژه به همسر و دخترانش از صميم دل تسليت مي‌گويم و برايشان صبر آرزو مي‌كنم. اميدوارم در آينده بتوانيم چكيده‌اي از دستاورد‌هاي كار ارزشمند او و گروهش را (كه برنده‌ي جوايز متعددي هم شده‌اند) در نجوم به چاپ برسانيم
----------------------------------------------------------------------
اخبار جهان:
واتيلي گينزبورگ در 93 سالگي درگذشت
كنفرانس موجودات فرازميني در واتيكان!
جان گرگوری درگذشت
خداحافظی رُزتا از زمین
كشف سياه‌چاله‌اي خروس-وزن!
فورانی از گذشته‌های بسیار دوردست
شکم برآمده‌ی گیج‌کننده
دانش‌آموزان آلمانی و ستاره‌ی متغیر فاجعه‌بار
بیش از 400 سیاره‌ی فراخورشیدی
ققنوس در میان برف زمستانی
اخبار ایران :
سومين گشت رصدي ماهنامه‌ي نجوم در نياسر (استان اصفهان) برگزار شد
نمايشگاه جلوه‌هاي آفرينش در رشت
سي و هفتمين باشگاه نجوم رشت
باشگاه نجوم تهران در دانشگاه اميركبير
از زمين تا كيهان در كميسيون ملي يونسكو
رصد صلح در نقطه‌ي صفر مرزي ايران و آذربايجان
جشنواره‌ي نماهنگ نجومي حاسب
نمايشگاه مهر و ماه در كاشان
هفدهمين سالگرد انجمن نجوم نجماي گنبد كاووس
رصد هلال پير‌ِ ماه ذيحجه از خانه‌ي نجوم شهرضا
فعاليت‌هاي مشترك انجمن صلح آسماني و انجمن باور در سال جهاني نجوم
شب‌هاي گاليله‌اي در ايران
----------------------------------------------------------------------
در اعماق درياهای اروپا
گفتوگو از: پوریا ناظمی
گپ اختصاصی ماهنامه‌ي نجوم با ریچارد گرینبرگ، از پيشگامان علوم سياره‌اي و زمين‌شناسي سيارات
1347/1968 مدرك کارشناسی خود را در رشته‌ي فیزیک، و در سال 1351/1972 دکتری تخصصی خود را در رشته‌ي علوم سیاره‌ای از انیستیتو فناوری ماساچوستز (MIT) گرفت. او تا کنون رهبری برنامه‌هاي تحقیقاتی بزرگي را در زمينه‌ي سیاره‌شناسی بر عهده داشته است و: در نقش یکی از محققان اصلی برنامه‌هاي زمین‌شناسی و ژئوفیزیک سیاره‌ای ناسا، با تیم همراهش تحقیقات گسترده‌ای را در تحول دینامیکی منظومه‌ي شمسی رهبری کرده است؛ از جمله: بررسی سیارک‌ها، شهاب‌سنگ‌ها، سیستم‌های حلقه‌ای و شکل‌گیری سیارات. یکی از تحقیقات اخیر او درباره‌ي تأثیرات جزر و مدی در سیارات فراخورشیدی بوده است.
اما گرینبرگ بیش از همه‌ي این‌ها به دلیل علاقه و تحقيقاتش در زمینه‌ي یکی از شگفت‌انگیزترین قمرهاي منظومه‌ي شمسی معروف است. او یکی از متخصصان در زمینه‌ي قمر اروپاست. دنیایی دور و متفاوت، که یکی از نامزدهای اصلي وجود حیات در منظومه‌ی شمسی است. اروپا، که نخستین بار چهارصد سال پیش توسط گالیله کشف شد، هنوز هم موجب توجه و شگفتی دانشمندان است. قمری یخ زده که اقیانوسی از آب مایع را در دل خود پنهان کرده است.
انتشارات اشپرینگر از او دو کتاب درباره‌ي اروپا منتشر کرده است: «اروپا، قمر اقیانوسی - در جست‌وجوی زیست‌کره‌ي بیگانه» و «برداشتن نقاب از چهره‌ي اروپا»، كه سعی در توصيف اروپا و رازهای سر به مهر آن دارد. دو ماه پيش، ریچارد گرینبرگ نتایج تحقیقی را درباره‌ي احتمال وجود اکسیژنی بیش از آنچه تا کنون تصور می‌شد در اروپا، این قمر شگفت‌انگیز مشتری، منتشر کرد (خبر اين كشف در بخش «اخبار جهان» شماره‌ي پيش ماهنامه‌ي نجوم به چاپ رسيد). همین مقاله، انگيزه‌اي شد برای گپی کوتاه با او درباره‌ي اروپا و داستان کشف اکسیژن در این قمر متفاوت.
----------------------------------------------------------------------
قرار ملاقات کهکشان ما با نابودي
آبراهام لوئب و تي. جِي. کاکس
حدود 5 ميليارد سال بعد، راه شيري با همسايه‌اش - كهكشان آندرومدا - برخورد خواهد كرد. پس از اين برخورد، آسمان شب چگونه خواهد بود؟
کهکشان ما، راه‌شيري و نزديک‌ترين همسايه‌ي بزرگ آن، کهکشان آندرومدا (M31)، در مسير برخورد با يکديگر قرار دارند. ميلياردها سال بعد، ادغام اين دو کهکشان، ساختار هر دو آن‌ها را دگرگون خواهد کرد و آرايش جديدي از ستارگان را به وجود خواهد آورد که ما آن را ميلکومدا (تركيب شده از نام هر دو كهكشان) ناميده‌ايم. اين ادغام، آسمان شب را به‌طور اساسي دگرگون خواهد کرد. اما آن را به چه شکلي در‌خواهد آورد؟
اكنون، قرص نازک گاز و ستاره‌هاي راه شيري به‌صورت نوار ...
----------------------------------------------------------------------
كنجكاوي در مريخ
پس از مأموریت‌های موفق دو مریخ‌نورد روح و فرصت، حالا مریخ‌نورد دیگری با امکاناتی بیشتر و کارایی بالاتر آماده‌ی فرود بر سیاره‌ی سرخ می‌شود.
اگر دفترچه‌ي خاطرات مادربزرگ‌تان را در حالتي كهنه، پاره و بسيار خاك‌گرفته در زيرزمين خانه‌ي قديمي‌تان پيدا كنيد، آيا آن را مي‌خوانيد؟ البته كه اين كار را مي‌كنيد! دانستن اطلاعاتي از دوران جواني مادربزرگ‌تان بايد براي شما خيلي هيجان‌انگيز باشد و كنجكاوي‌تان را تحريك كند. پس خاك آن را كنار مي‌زنيد، آن را باز مي‌كنيد و به سراغ بازخواني‌ِ زندگي گذشته‌ي او مي‌رويد.
چنين اتفاقي براي ديگران و در جاهاي ديگر ...
----------------------------------------------------------------------
نرم‌افزارهاي نجومي
آروين صداقت كيش
به همه‌ي نرم‌افزارهايي كه در نجوم كاربرد دارند، نرم‌افزار نجومي گفته مي‌شود. نخستين نرم‌افزارهاي نجومي، برنامه‌هاي ساده‌اي بودند كه براي محاسبه‌ي نتايج فرمول‌هاي نجومي در رايانه‌‌هاي اوليه مورد استفاده قرار مي‌گرفتند. با افزايش توان رايانه‌ها و فراگير شدن رايانه‌ي شخصي، كاربردهاي بيشتري براي آن‌ها پيدا شد.
نخستين برنامه‌هاي نجومي به يكي از ...
----------------------------------------------------------------------
عدسي‌هاي گرانشي
سيما قاسمي
همان‌طور که مسير نور بر اثر عبور از عدسي منحرف مي‌شود، هنگام عبور از کنار جرم هم منحرف مي‌شود. پس مي‌توانيم از ستاره‌ها، کهکشان‌ها و خوشه‌هاي کهکشاني به عنوان عدسي استفاده کنيم. نام اين نوع عدسي‌ها را گذاشته‌اند عدسي گرانشي.
پس از شکل‌گيري نسبيت عام، انحراف نور در کنار اجرام مطالعه شد. پيش‌تر از آن هم، اين انحراف با استفاده از گرانش نيوتوني محاسبه شده بود. در گرانش نيوتوني ميتوان نور را نيز مانند ذره‌اي جرم‌دار در نظر گرفت و مسير اين ذره را در کنار جرمي ديگر به دست آورد. مسير نور مانند مسير هر ذره‌ي جرم داري، هنگام عبور از کنار جرمي ديگر (مانند خورشيد) منحرف مي‌شود. نسبيت عام، اين انحراف را با رهيافتي ديگر به دست مي‌دهد (البته مقدار نسبيتي انحراف دو برابر مقدار نيوتوني آن است).
نخستين بار، اخترفيزيکداني انگليسي به نام ...
----------------------------------------------------------------------
قرص های برافزایشی
محسن شادمهری
ترديدي نيست که شناخت ما از ماهيت بسياري از اجرام نجومي، به‌ويژه طي چند دهه‌ي اخير، تحولات شگرفي را پشت سر گذاشته است. امروزه به ياري تلسکوپ‌هاي غول‌پيکر مي‌توانيم اطلاعات باارزشي در طول موج‌هاي مختلف از اين اجرام و پديده‌هاي کيهاني به دست آوريم؛ و از سوي ديگر، ظهور رايانه‌ها (و ابررايانه‌ها) اين امکان را فراهم کرده است تا به شبيه‌سازي آنچه که در عالم مي‌بينيم، بپردازيم. در ميانه‌ي قرن گذشته، هيچ‌کدام از اين‌ها نه تنها مقدور نبود، بلکه شايد برجسته‌ترين اخترفيزيکدانان هم نمي‌توانستند چنين تحولاتي را پيش‌بيني کنند. طبيعي است که گستره‌ي تنوع اجرام نجومي که امروزه آن‌ها را بررسي مي‌کنيم، بسيار متنوع‌تر از چند دهه‌ي پيش باشد. اغراق نيست اگر بگوييم در گذشته‌اي نه‌چندان دور، اجرام نجومي به ستاره‌ها، سياره‌ها، فضاي بين آن‌ها، کهکشان‌ها و خوشه‌هاي ستاره‌اي و يا کهکشاني خلاصه مي‌شدند. اما امروزه مي‌دانيم که اجرام نجومي فقط محدود به اين‌ها نمي‌شوند و يک گروه از اين اجرام شگفت‌انگيز، قرص‌هاي برافزايشي و به‌طور کلي فرايندهاي برافزايشي است که در سيستم‌هاي مختلف نجومي مشاهده مي‌شوند.
----------------------------------------------------------------------
تأثير متقابل كيهان‌شناسي و نسبيت عام در يك قرن اخير
رضا منصوري
اگر نسبيت نبود، كيهان‌شناسي چه مي‌شد؟ مجموعه‌اي از داده‌ها بدون چارچوبي براي درك و توضيح آن‌ها؟ لابد! نسبيت عام با ابداع مفاهيم جديد و باز كردن راه مدل‌سازي براي عالم، عصر جديدي را براي كيهان‌شناسي به راه انداخت. كيهان‌شناسي پس از نسبيت عام با تصورات چندهزار سال پيش از آن قابل مقايسه نيست. اين تأثيرات چه هستند و چگونه رخ داده‌اند؟ اين تحولات را ميتوان در قالب چند دهه بررسي كرد.
دهه‌ي 1300/1920: کيهان مدل‌دار مي‌شود
عصر طلايي كيهان‌شناسي با نسبيت عام، به كندي اما با صلابت شروع مي‌شود. كمابيش هم‌زمان داده‌هاي رصدي در دهه‌ي 1300/1920، هم‌زمان با افول قاجار و سر برآوردن پهلوي، انبساط عالم كشف مي‌شود. مدل‌هاي انبساطي فريدمان، رياضي‌دان روسي، راه را براي درك ديناميك عالم، براي درك گذشته‌ي عالم، باز مي‌كند. حالا مي‌شود فيلم انبساط ...
----------------------------------------------------------------------
به زبان آدمیزاد :
قدر ستاره‌ها را بدانيم!
فاطمه عظيم‌لو
تاكنون در شب از دور نور چراغ‌هاي يك شهر يا روستا را ديده‌ايد؟ برخي پُرنورتر و برخي كم‌نورتر به نظر مي‌رسند. آيا مي‌توانيد بگوييد كدام چراغ واقعاً پرنورتر يا كدام‌يك كم‌نورتر است؟ درباره‌ي ستاره‌ها چطور؟ هنگامي كه به آسمان نگاه مي‌كنيم نيز برخي از ستاره‌ها پرنورتر از ديگران به نظر مي‌رسند. چگونه مي‌توانيم بيان كنيم كه يك ستاره چقدر از ديگر ستاره‌ها پُرنورتر يا كم‌نورتر است؟
هر وقت بخواهيم يكي از كميت‌هاي فيزيكي ...
----------------------------------------------------------------------
اوج تيزبيني در رصد:
ديدن كهكشان‌ها با چشم برهنه
استفن جيمز اوميرا
آسماني تاريك پيدا كنيد و حدّ توانايي چشم‌تان را در رصد اجرام ژرفاي آسمان بسنجيد.
هنگامي كه به‌دور از نورهاي شهر به آسمان شب نگاه مي‌كنيم، تا چه مسافتي را مي‌توانيم بدون استفاده از هرگونه ابزار رصدي ببينيم؟ خيلي ساده (و دلپذير) است كه تصور كنيم محدوديتي در ديدن دوردست وجود ندارد. اما اين‌طور نيست؛ چشمان ما محدودند.
در چشم‌پزشكي‌ها براي تعيين
----------------------------------------------------------------------
آیا درست به دنبال حیات می‌گردیم؟
دنیل پِندیک
سال‌هاست که اخترزیست‌شناسان در کرات دیگر با «دنبال کردن آب» به جست‌وجوی حیات می‌پردازند. اما آیا ممکن است ماده‌ای دیگر کلید حیات فرازمینی باشد؟ سال‌هاست که اخترزیست‌شناسان در کرات دیگر با «دنبال کردن آب» به جست‌وجوی حیات می‌پردازند. اما آیا ممکن است ماده‌ای دیگر کلید حیات فرازمینی باشد؟
لشگری واقعی از دانشمندان علوم سیاره‌ای و اخترزیست‌شناسان فراتر از کره‌ی زمین به دنبال حیات می‌گردند. این تلاش‌ها فعلاً بر مریخ متمرکز است اما برنامه‌هایی هم در دست است برای بررسی اقیانوس‌های احتمالی زیر سطح یخی اروپا، قمر مشتری، و نیز دریاچه‌ها و دشت‌های هیدروکربن بر سطح بزرگ‌ترین قمر زحل، یعنی تیتان . . .
----------------------------------------------------------------------
10 نکته‌ي ارزشمند براي عکاسان نجومي‌ِ تازه‌كار
علاقه‌مندان مبتدي عکاسي نجومي پس از تماشاي تصاوير زيباي نجومي ممکن است با خود بگويند: آيا من هم مي‌توانم چنين عکس‌هايي بگيرم؟ اين دسته از افراد بايد بدانند كه آن‌ها نيز با ابزار مناسب، اطلاعات صحيح و تمرين، مي‌توانند.
----------------------------------------------------------------------
گپي با طلايي‌هاي سومين المپياد جهاني نجوم و اخترفيزيك
گفتوگو از: زهرا رحيمدل
سومين المپياد جهاني نجوم و اخترفيزيك از تاريخ 25 مهر به مدت ده روز در تهران برگزار شد. از تيم نخست (رسمي) ايران، 3 نفر مدال طلا گرفتند: مهرنوش شفيعي‌زاده، حميدرضا اكبري و شهاب‌الدين سرمشقي. از تيم دوم (غير رسمي) نيز نيما چرتاب سلطاني طلا گرفت. هر چهار نفر در گفت‌و‌گويي صميمانه با نجوم شركت كردند، كه خلاصه‌اي از آن را اين‌جا مي‌بينيد. متأسفانه به دليل كمبود جا، امكان چاپ كامل اين گفتوگو و همچنين امكان گفتوگو با دانش‌آموزان ديگري كه مدال دريافت كردند وجود ندارد.
----------------------------------------------------------------------
و سرانجام ... آب بر سطح ماه
سال‌هاست که دانشمندان ماه‌شناس اصرار دارند که زیر سطح دهانه‌های همیشه-در-سایه‌ی ماه آب هست. حالا با برخورد فضاپیمای ال‌کراس (LCROSS) به ماه دانشمندان مستقیم و به‌طور قطع این مایه حیات را در جایی یافتند که ناسا و دیگر سازمان‌های فضایی قصد دارند در آینده‌ی نزدیک با مأموریت‌های سرنشین‌دار برای کاوش به سراغش بروند. بسیاری بر این باورند که این کشف معادلات کاوش‌های آینده‌ی ماه را بر هم می‌ریزد.
فضاپیمای ال‌کراس و موشک همراهش در روز 17 مهر/9 اکتبر امسال با دهانه‌ی کابِئوس بر سطح ماه برخورد کردند که ستونی از مواد را به فضا بلند کرد. این دهانه‌ی برخوردی طی میلیاردها سال گذشته رنگ نور خورشید را ...
----------------------------------------------------------------------
قلمروهای پنهانِ روی عطارد آشکار می‌شوند
سومین گذر فضاپیمای مِسِنجِر از کنار سیاره‌ی عطارد نخستین نمای تقریباً کامل از سطح این سیاره را در اختیار دانشمندان قرار داد و تغییرات چشمگیری را در دُم دنباله‌دارمانند عطارد آشکار کرد.
این فضاپیما روز هفتم مهر امسال، ...
----------------------------------------------------------------------
كاوش همان دنياهاي <جديد> قديمي!
ديويد گرين‌سپون
شايد سيارات رده‌يM داراي حيات در فيلم پيشتازان فضا واقعاً وجود داشته باشند.
پيشتازان فضا بازگشته‌اند؛ با كهكشاني پُر از سيارات، حيات، و تمدن. قصد نقد كردن اين مجموعه‌ي دوست‌داشتني را (كه سري قديمي‌اش بسياري از ديدگاه‌هاي فضايي‌ام را برايم ايجاد كرده است) ندارم. اما گاهي آرزو مي‌كنم كه اي‌كاش سيارات جديدش قدري عجيب‌تر بودند.
تصورات جين رُدِنبِري در ...
----------------------------------------------------------------------
چقدر از خورشيد نمي‌دانيم!
گفتوگو با دكتر رضا رضايي، خورشيدشناس مؤسسه‌ي ماكس پلانك آلمان
گفتوگو از فاطمه عظيم‌لو
نجوم كار پژوهشي شما دقيقاً چيست؟ آيا كاري عملي است يا تئوري و محاسباتي؟
كار ما اندازه‌گيري شدت ميدان مغناطيسي در سطح خورشيد و بررسي برهم‌كنش ميدان مغناطيسي با جريان‌هاي همرفتي در دانه‌هاي سطح خورشيد است. درواقع ما هم بخش گردآوري و دريافت اطلاعات و هم بخش تحليل اطلاعات و هم قسمت تئوري را خودمان انجام مي‌دهيم. براي رصد و دريافت اطلاعات به رصدخانه‌هاي خورشيدي در جزاير قناري مي‌رويم. اين رصدخانه‌ها خاص رصد خورشيدند و آن‌ها را معمولاً روي برج‌هاي بلند مي‌سازند. چون مي‌خواهند فاصله‌ي كانوني بلند داشته باشند تا تصويري با كيفيت خوب به‌دست آورند. ابزار جانبي كه ما استفاده مي‌كنيم يك طيف‌نگار با تفكيك طيفي در حدّ پيكومتر است. در هيچ جاي ديگري در نجوم چنين تفكيك طيفي نداريم.
----------------------------------------------------------------------
كوتاه و خواندني:
ميان ماهِ من تا ماهِ گردون، تفاوت از زمين تا آسمان است
تفاوت بين <جَدي> و <جُدَي>
<جُدَي> نام ديگر ستاره‌ي قطبي است، كه جهت شمال را براي اخترشناسان، دريانوردان و در واقع هر كسي كه آن را مي‌شناسد، مشخص مي‌كند. اين ستاره به‌سبب ثابت بودن در آسمان و البته به‌سبب قرار گرفتن در فاصله‌ي بسيار نزديكي از قطب شمال آسمان، در طول تاريخ اهميت بسياري داشته است. به همين علت است كه اين ستاره در زبان‌هاي مختلف، نام‌هاي گوناگوني دارد. در فارسي، آن را ستاره‌ي شمال نيز مي‌گويند.
<جَدي> يا بزغاله، دهمين ...
الرئيسية 
